Cường giáp là bệnh gì?
Tuyến giáp là một tuyến nhỏ hình bướm nằm ở trước cổ, ngay dưới quả táo Adam (trái khế). Mặc dù nhẹ hơn 28 gram (~ 1 ounce), hoạt động của tuyến giáp có tác động rất lớn đến sức khỏe của bạn. Phần lớn các quá trình trao đổi chất trong cơ thể đều được điều hòa bởi hormone giáp trạng.
Tuyến giáp sản xuất hai loại hormone chính, thyroxine (T-4) và triiodothyronine (T-3). Hai hormone này có ảnh hưởng đến tất cả các tế bào trong cơ thể. Chúng giúp duy trì tốc độ chuyển hóa chất béo và carbohydrate, giúp điều chỉnh thân nhiệt, ảnh hưởng tới nhịp tim và điều chỉnh việc tổng hợp các loại protein trong cơ thể. Tuyến giáp cũng sản xuất calcitonin, một loại hormone giúp điều chỉnh lượng canxi trong máu.
Bệnh cường giáp (còn gọi là cường năng tuyến giáp) là tình trạng tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone (nội tiết tố) thyroxine trong cơ thể. Bệnh cường giáp có thể làm tăng tốc đáng kể quá trình trao đổi chất trong cơ thể, gây nên hiện tượng giảm cân đột ngột, làm tim đập nhanh hoặc không đều, gây đổ mồ hôi và các triệu chứng căng thẳng hoặc khó chịu khác.
Những triệu chứng điển hình của bệnh cường giáp
Bệnh cường giáp có thể gây ra các triệu chứng rất giống với các bệnh thông thường khác, chính điều này khiến các bác sĩ có thể chẩn đoán nhầm bệnh. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh cường giáp có thể bao gồm:
· Giảm cân đột ngột (ngay cả khi khẩu vị, lượng cũng như loại thực phẩm bạn ăn vào hàng ngày vẫn không đổi hoặc thậm chí có thể nhiều hơn).
· Nhịp tim nhanh (thường hơn 100 nhịp/phút), đập không đều (loạn nhịp tim), hoặc đập mạnh (đánh trống ngực).
· Thèm ăn.
· Căng thẳng, lo âu và bứt rứt.
· Run chi, thường biểu hiện bằng run nhẹ bàn tay và các ngón tay.
· Đổ mồ hôi.
· Có thay đổi về chu kỳ kinh nguyệt.
· Thường xuyên có cảm giác nóng bức, thích tắm nước lạnh.
· Có thay đổi về hoạt động đường ruột, đặc biệt là đi tiêu thường xuyên hơn.
· Tuyến giáp tăng kích thước (bướu cổ), có thể biểu hiện bằng một khối phình to vùng cổ.
· Mệt mỏi, yếu cơ.
· Khó ngủ.
· Da mỏng.
· Tóc mỏng, dễ bị gãy.
Người lớn tuổi thường không có dấu hiệu hay triệu chứng bệnh, hoặc chỉ có các triệu chứng nhẹ, ví dụ như tăng nhịp tim, chịu nóng kém và dễ bị mệt mỏi trong các hoạt động thường ngày. Ngoài ra, các loại thuốc thuộc nhóm chẹn beta, vốn thường dùng để điều trị cao huyết áp và một số bệnh khác, cũng có thể làm giảm đi những triệu chứng của bệnh cường giáp, khiến khó phát hiện bệnh hơn.
Lồi mắt do bệnh Graves (Grave s ’ Ophthalmopathy)
Bệnh cường giáp có thể gây nên tình trạng lồi mắt (Graves’ Ophthalmopathy), đặc biệt là ở những người hút thuốc. Đây là tình trạng mà nhãn cầu bị lệch ra khỏi quỹ đạo bình thường do các mô và cơ sau mắt bị sưng lên. Hậu quả là nhãn cầu bị đẩy về phía trước gây nên hình ảnh lồi mắt. Cũng do tình trạng di chuyển ra trước này, mặt trước của nhãn cầu sẽ rất dễ bị khô. Triệu chứng lồi mắt thường tự cải thiện mà không cần điều trị.
Các dấu hiệu và triệu chứng của lồi mắt bao gồm:
· Nhãn cầu bị nhô ra
· Mắt sưng hoặc đỏ
· Thường xuyên chảy nước mắt hoặc khó chịu ở một hoặc cả hai mắt
· Mắt trở nên nhạy cảm với ánh sáng, có triệu chứng nhìn mờ hoặc nhìn đôi (nhìn một thành hai), bị viêm, hoặc giảm khả năng vận nhãn (chuyển động mắt).
Nguyên nhân bệnh cường giáp là gì?
Một số bệnh lý như bệnh Graves (hay còn gọi là bệnh Basedow), u độc tuyến giáp (toxic adenoma), bướu giáp độc đa nhân (Plummer’s disease, toxic multinodular goiter) và viêm tuyến giáp đều có thể là nguyên nhân gây bệnh cường giáp
· Bệnh Graves ( bệnh Basedow ): đây là một rối loạn tự miễn trong đó các kháng thể được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch sẽ kích thích tuyến giáp tiết ra quá nhiều hormone T-4. Bệnh Graves là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh cường giáp.
· Các nhân giáp hoạt động quá mức (ví dụ như u độc tuyến giáp, bướu giáp độc đa nhân): bệnh này xảy ra khi một hoặc nhiều khối u tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone T-4. Khối u tuyến (adenoma) là một khối u lành của tuyến giáp xuất hiện khi một phần của tuyến tự tạo vách bọc nó lại và tách biệt ra khỏi phần còn lại của tuyến, có thể làm tuyến giáp to lên. Tuy nhiên, không phải tất cả các u tuyến đều sản xuất dư thừa T-4. Cho đến nay, nguyên nhân khiến cho một vài u tuyến tổng hợp quá mức hormone vẫn chưa xác định rõ.
· Viêm tuyến giáp: Đôi khi tuyến giáp có thể bị viêm mà không rõ nguyên nhân. Tình trạng viêm này khiến hormone tuyến giáp đang dự trữ bên trong tuyến được phóng thích vào máu.
Yếu tố nào làm tăng nguy cơ bị bệnh cường giáp?
Bệnh cường giáp, đặc biệt là lồi mắt, có xu hướng di truyền trong gia đình và phổ biến ở nữ giới hơn ở nam giới. Nếu một thành viên trong gia đình có bệnh về tuyến giáp, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để xem điều đó có thể ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe của bạn và để xem bác sĩ có khuyên bạn theo dõi chức năng tuyến giáp hay không.
Những biến chứng của bệnh cường giáp
Bệnh cường giáp có thể dẫn đến một số biến chứng như sau:
· Bệnh tim: một số biến chứng nặng nề nhất của bệnh cường giáp có liên quan tim mạch. Các biến chứng này bao gồm nhịp tim nhanh (đây là tình trạng rối loạn nhịp tim còn được gọi là rung nhĩ), và bệnh suy tim ứ huyết (đây là tình trạng mà tim không cung cấp đủ máu lưu thông để đáp ứng nhu cầu của cơ thể). Các biến chứng này thường có thể hồi phục khi được điều trị thích hợp.
· Xương dễ gãy : Bệnh cường giáp nếu không được điều trị có thể làm cho xương dễ gãy và yếu (loãng xương). Độ chắc của xương phụ thuộc một phần vào lượng canxi và các khoáng chất khác có ở trong xương. Quá nhiều hormone tuyến giáp sẽ cản trở quá trình hấp thụ canxi vào xương của cơ thể.
· Bệnh về mắt: những người bị lồi mắt sẽ có các biểu hiện như mắt bị phồng lên, đỏ hoặc sưng, nhạy cảm với ánh sáng, nhìn mờ hoặc nhìn đôi. Nếu không được điều trị, những triệu chứng này có thể trở nên nghiêm trọng và có thể dẫn đến mất thị lực hoàn toàn.
· Da bị đỏ và sưng: trong một số trường hợp hiếm gặp, những bệnh nhân mắc bệnh Graves có thể diễn tiến đến thể tổn thương da (Graves’ dermopathy) bao gồm các biểu hiện như da bị mẩn đỏ và sưng tấy, thường là ở phần da cơ cẳng chân và bàn chân.
· Cơn bão giáp trạng: đây là tình trạng mà các triệu chứng của bệnh cường giáp trở nặng một cách đột ngột, dẫn đến các triệu chứng như sốt, nhịp tim nhanh và thậm chí mê sảng. Nếu tình trạng này xảy ra, bệnh nhân cần phải được chăm sóc y tế ngay lập tức.
Chẩn đoán bệnh cường giáp thế nào?
Bệnh cường giáp được chẩn đoán bằng các phương pháp sau:
Tiền sử bệnh và khám lâm sàng
Trong quá trình chẩn đoán, bác sĩ có thể khám để phát hiện các triệu chứng như run nhẹ ngón tay khi ở tư thế duỗi, tăng phản xạ, những thay đổi của mắt, da ẩm, nóng. Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ khám tuyến giáp trong lúc bạn thực hiện động tác nuốt.
Xét nghiệm máu
Có thể xác định tình trạng bệnh cường giáp bằng các xét nghiệm đo lượng thyroxine và TSH trong máu. Nếu kết quả cho thấy hàm lượng của hormone thyroxine cao trong khi hàm lượng TSH (hormone kích thích tuyến giáp) thấp hoặc dưới ngưỡng phát hiện, điều này có nghĩa là tuyến giáp đang hoạt động quá mức. Hàm lượng TSH trong máu rất quan trọng do hormone này có nhiệm vụ phát tín hiệu cho tuyến giáp sản xuất ra thyroxine. Các xét nghiệm này đặc biệt cần thiết đối với những người lớn tuối vì những triệu chứng thông thường của bệnh cường giáp có thể không xuất hiện rõ ràng ở người già.
Nếu xét nghiệm máu cho thấy bạn bị bệnh cường giáp, bác sĩ có thể đề nghị một trong những phương pháp xét nghiệm sau để xác định lý do tại sao tuyến giáp lại hoạt động quá mức:
Xét nghiệm hấp thu i-ốt phóng xạ
Bạn sẽ uống một liều nhỏ i-ốt phóng xạ (radioiodine). Theo thời gian, lượng i-ốt này sẽ được tập trung trong tuyến giáp vì tuyến giáp sẽ phải sử dụng i-ốt để sản xuất hormone thyroxine. Bạn sẽ được kiểm tra sau 2, 6 hoặc 24 giờ sau đó – và đôi khi là cả ba thời điểm – để xác định lượng i-ốt mà tuyến giáp đã hấp thụ.
Nếu kết quả cho thấy i-ốt phóng xạ được hấp thụ nhiều hơn mức bình thường, điều này có nghĩa là tuyến giáp đang sản xuất quá nhiều thyroxine. Nguyên nhân thường do một trong hai bệnh: bệnh Graves hoặc do các nhân giáp hoạt động quá mức. Ngược lại, nếu bạn có triệu chứng của bệnh cường giáp và lượng i-ốt phóng xạ được hấp thụ lại thấp hơn mức bình thường, bạn có thể bị viêm tuyến giáp (thyroiditis).
Bức xạ đồ tuyến giáp (Thyroid scan)
Đầu tiên bạn sẽ được tiêm một đồng vị phóng xạ vào tĩnh mạch bên trong khuỷu tay hoặc đôi khi vào mạch máu trên bàn tay của bạn. Sau đó bạn sẽ nằm lên trên bàn chụp, đầu hơi ngửa về phía sau trong lúc một máy ảnh đặc biệt chụp ảnh tuyến giáp và hiển thị kết quả lên một màn hình máy tính.
Thời gian cần thiết cho quá trình chụp có thể khác nhau, tùy thuộc vào thời gian mà đồng vị phóng xạ đi tới tuyến giáp. Bạn có thể cảm thấy hơi khó chịu ở cổ và sẽ hấp thụ một lượng phóng xạ nhỏ vào cơ thể của mình.
Đôi khi bác sĩ có thể kết hợp scan tuyến giáp vào xét nghiệm hấp thu i-ốt phóng xạ. Trong trường hợp đó, i-ốt phóng xạ mà bạn uống sẽ đồng thời cũng là đồng vị phóng xạ giúp chụp ảnh tuyến giáp.
Phương pháp điều trị bệnh cường giáp
Có một số phương pháp để điều trị bệnh cường giáp. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp tùy thuộc vào tuổi tác, điều kiện thể chất của bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh tình:
Dùng i-ốt phóng xạ
Bạn sẽ uống i-ốt phóng xạ để i-ốt được hấp thụ vào tuyến giáp, giúp tuyến này nhỏ lại và các triệu chứng giảm dần, thường trong khoảng 3-6 tháng. Biện pháp điều trị này sẽ làm cho hoạt động tuyến giáp giảm đi đáng kể (suy giáp); do đó, bạn có thể phải uống thuốc mỗi ngày để thay thế thyroxine bị sụt giảm. Phương pháp dùng i-ốt phóng xạ đã được ứng dụng trong điều trị hơn 60 năm qua và nhìn chung khá an toàn.
Thuốc kháng giáp
Loại thuốc này làm giảm dần các triệu chứng của bệnh cường giáp bằng cách ngăn không cho tuyến giáp sản xuất dư thừa hormone thyroxine nữa. Một số thuốc thường được dùng bao gồm propylthiouracil và methimazole (Tapazole). Các triệu chứng của bệnh cường giáp thường bắt đầu cải thiện sau 6-12 tuần dùng thuốc nhưng việc điều trị bằng thuốc kháng giáp thường cần duy trì ít nhất một năm và đôi khi lâu hơn
Thuốc chẹn beta ( beta blocker )
Những loại thuốc này thường được sử dụng để điều trị cao huyết áp. Chúng sẽ không làm giảm lượng hormone tuyến giáp trong cơ thể, nhưng có thể làm giảm triệu chứng tim đập quá nhanh và giúp ngăn ngừa tình trạng đánh trống ngực. Do đó, bác sĩ có thể kê toa những loại thuốc này để giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn cho đến khi lượng hormone thyroxine trong cơ thể trở về gần mức bình thường. Các tác dụng phụ của thuốc thuộc loại này bao gồm mệt mỏi, nhức đầu, đau bụng, táo bón, tiêu chảy hoặc chóng mặt.
Phẫu thuật tuyến giáp
Nếu bạn đang mang thai, hoặc không dung nạp với các loại thuốc kháng giáp, hoặc không muốn hay không thể dùng phương pháp điều trị i-ốt phóng xạ, bác sĩ có thể phải chọn cách phẫu thuật tuyến giáp. Tuy nhiên trường hợp này rất hiếm khi xảy ra.
Khi phẫu thuật tuyến giáp, bác sĩ sẽ loại bỏ phần lớn tuyến giáp của bạn. Rủi ro của phẫu thuật này bao gồm tổn thương dây thanh âm và tuyến cận giáp – bốn tuyến nhỏ nằm ở mặt sau của tuyến giáp giúp kiểm soát hàm lượng canxi trong máu. Ngoài ra, bạn sẽ cần phải điều trị suốt đời với levothyroxine (Levoxyl, Synthroid, hoặc những thuốc khác cùng nhóm) để cung cấp cho cơ thể hàm lượng thyroxine cần thiết. Nếu tuyến cận giáp cũng bị cắt đi, bạn sẽ phải dùng thêm thuốc giữ cân bằng hàm lượng canxi trong máu.
Lồi mắt do bệnh Graves
Nếu bệnh giáp làm ảnh hưởng đến mắt, bạn có thể tự chữa các triệu chứng nhẹ bằng cách tránh gió và đèn quá sáng, sử dụng nước mắt nhân tạo và gel bôi trơn. Tuy nhiên, nếu triệu chứng của bệnh nặng hơn, bác sĩ có thể khuyên bạn nên điều trị bằng corticosteroid, như prednisone, để làm các mô đằng sau nhãn cầu bớt sưng. Đôi khi có thể phẫu thuật để điều trị mắt như:
· Phẫu thuật giảm áp hốc mắt : trong phẫu thuật này, bác sĩ loại bỏ xương giữa hốc mắt và xoang mũi (phần không gian bên cạnh hốc mắt). Sau khi phẫu thuật, tầm nhìn sẽ được cải thiện và đôi mắt của bạn sẽ có thể trở về vị trí bình thường nhờ phần không gian mới này. Tuy nhiên, một số biến chứng, chẳng hạn như nhìn đôi, có thể vẫn còn hoặc có thể xuất hiện sau khi phẫu thuật (nếu trước đó chưa có triệu chứng này).
· Phẫu thuật cơ mắt: Đôi khi những mô sẹo gây ra bởi bệnh Graves có thể làm cho một hoặc nhiều cơ mắt trở nên quá ngắn, khiến nhãn cầu lệch khỏi vị trí cân bằng, dẫn đến tình trạng nhìn đôi. Phẫu thuật cơ mắt có thể giúp chỉnh lại tình trạng nhìn đôi bằng cách cắt đi những cơ bị ảnh hưởng trên nhãn cầu và nối vào lại ở một vị trí xa hơn. Mục đích của cuộc phẫu thuật là để mắt hết bị nhìn đôi khi đọc và nhìn thẳng về phía trước. Trong một số trường hợp, bạn có thể phải được phẫu thuật nhiều lần để có thể đạt được kết quả mong muốn.
Thay đổi lối sống
Một khi bắt đầu điều trị bệnh cường giáp, các triệu chứng của bệnh sẽ giảm dần và bạn sẽ bắt đầu cảm thấy dễ chịu hơn.
Nếu hiện tại bạn bị sụt cân đáng kể hoặc teo cơ, bạn nên bổ sung thêm năng lượng và protein vào chế độ ăn uống của mình. Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp bạn lập kế hoạch cho bữa ăn. Trong hầu hết các trường hợp, bạn sẽ không cần phải tiếp tục bổ sung chế độ ăn uống khi các triệu chứng của cường giáp dần mất đi.
Việc điều trị bệnh cường giáp có thể dẫn đến tăng cân. Do đó, học cách ăn uống hợp lý có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giúp bạn hấp thu được nhiều chất dinh dưỡng nhất mà không phải ăn quá nhiều calori. Ngoài ra, người bị bệnh cường giáp cũng cần phải kiểm soát hàm lượng natri và canxi mà cơ thể hấp thu hàng ngày.
Cung cấp đủ canxi và vitamin D
Bệnh cường giáp có thể làm cho xương bị mỏng đi. Do đó, cơ thể cần được cung cấp đủ lượng canxi cần thiết mỗi ngày để giúp ngăn ngừa bệnh loãng xương. Viện Y học khuyến cáo người trưởng thành độ tuổi 19-50 và nam giới độ tuổi 51-70 cần hấp thụ 1.000 milligram (mg) canxi mỗi ngày. Đối với phụ nữ độ tuổi 51 trở lên hoặc đàn ông độ tuổi 71 trở lên, lượng canxi cần thiết là 1.200 mg một ngày. Viện Y học cũng khuyến cáo lượng vitamin D cần thiết mỗi ngày theo đơn vị quốc tế (IU) là 600 IU cho người ở độ tuổi 19-70 và 800 IU cho người lớn độ tuổi 71 tuổi trở lên. Hãy thảo luận với bác sĩ về các hướng dẫn thích hợp cho chế độ ăn uống hàng ngày của bạn.
Bệnh lồi nhãn cầu
Nếu bạn có lồi mắt hoặc tổn thương da do bệnh Graves, những cách sau đây có thể giúp làm mắt hoặc da bạn cảm thấy dễ chịu hơn:
· Áp gạc mát lên đôi mắt: độ ẩm của gạc có thể giúp mắt cảm thấy thoải mái hơn.
· Đeo kính râm: khi mắt bị lồi ra, chúng sẽ trở nên nhạy cảm hơn với tia cực tím và ánh sáng mặt trời. Đeo kính râm vừa giúp bảo vệ mắt không bị mặt trời chiếu sáng, vừa giúp bạn tránh gió bụi.
· Sử dụng thuốc nhỏ mắt dưỡng ẩm (nước mắt nhân tạo) : thuốc nhỏ mắt có thể giúp giảm khô mắt và ngứa mắt. Tuy nhiên, chỉ nên dùng các loại thuốc nhỏ mắt không chứa chất chống đỏ mắt.
· Nâng cao đầu giường: giữ đầu cao hơn so với phần còn lại của cơ thể có thể làm giảm sưng và cũng giảm bớt áp lực lên đôi mắt.
· Sử dụng các loại kem thoa da loại không cần kê toa: các loại kem có chứa hydrocortisone (Cortaid và các loại tương tự cùng nhóm) có thể giúp giảm đỏ da, giảm da sưng ở phía trên cẳng chân và bàn chân của bạn. Hãy hỏi các dược sĩ trong nhà thuốc để có thể chọn được loại thuốc phù hợp nhất cho mình.
Tập thể dục thường xuyên
· Tập thể dục giúp bạn cảm thấy tự tin hơn; đồng thời cũng góp phần cải thiện cơ bắp và hệ tuần hoàn. Các bài tập thể lực giúp nén xương (weight-bearing exercise, những vận động khiến cơ thể mang sức nặng, chẳng hạn như đi bộ, yoga…) khá quan trọng đối với những người bị bệnh Graves do nó giúp người bệnh duy trì mật độ xương. Tập thể dục cũng có thể giúp bạn giảm sự thèm ăn đồng thời giúp bạn cảm thấy năng động hơn trong các hoạt động hàng ngày.