Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ, xảy ra khi cơ thể bé có quá nhiều bilirubin trong máu. Bilirubin được tạo thành trong máu do sự vỡ hồng cầu, thông thường bilirubin sẽ đi qua gan và được chuyển xuống ruột giống như dịch mật tuy nhiên khi bilirubin được tạo ra nhiều hơn so với khả năng mà gan của trẻ sơ sinh có thể chuyển hóa và loại bỏ thì bé sẽ có biểu hiện vàng da.
Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến
- Trẻ sơ sinh tạo ra nhiều bilirubin hơn so với người lớn vì trẻ sơ sinh có nhiều chu trình thay thế hồng cầu hơn.
- Gan của trẻ sơ sinh còn đang phát triển nên chưa có khả năng loại bỏ kịp bilirubin trong máu.
- Ở trẻ sơ sinh, bilirubin được hấp thu trở lại tại ruột thay vì bình thường sẽ được bài tiết trong phân ra khỏi cơ thể.
Vàng da nặng (khi nồng độ bilirubin cao, thường trên 25mg) mà không được điều trị có thể gây điếc, bại não, hoặc các dạng tổn thương não khác. Trong một số ít trường hợp, vàng da ở trẻ sơ sinh có thể là dấu hiệu của một bệnh khác như nhiễm trùng hay bệnh lí tuyến giáp.
Các bác sĩ khuyên rằng tất cả các trẻ sơ sinh nên được kiểm tra tình trạng vàng da trong vòng vài ngày sau khi sinh.
Phân loại bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh
Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh thường do các nguyên nhân chính sau:
- Vàng da sinh lý
Đa số trẻ sơ sinh bị vàng da nhẹ vì gan của trẻ chưa phát triển hoàn toàn. Tình trạng này thường xuất hiện khi trẻ được 2-4 ngày tuổi và biến mất ở 1-2 tuần tuổi.
- Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh do sinh non
Đây là tình trạng thường gặp ở trẻ sinh non vì cơ thể của trẻ chưa bài tiết bilirubin một cách hiệu quả. Để tránh các biến chứng, trẻ sinh non sẽ được điều trị vàng da ngay cả khi có nồng độ bilirubin thấp hơn so với những trẻ đủ tháng bị vàng da sinh lý.
- Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh do bú sữa mẹ không đủ
Vàng da có thể xảy ra khi trẻ không bú đủ sữa mẹ do trẻ gặp khó khăn trong việc bú mẹ hay do sữa mẹ chưa đủ. Điều này không do chính sữa mẹ mà là do trẻ không nhận được đủ sữa mẹ. Nếu trẻ thuộc loại vàng da này, bạn cần tìm đến bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn về việc cho bé bú mẹ.
- Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ
Các chất có trong sữa mẹ có thể làm tăng nồng độ bilirubin ở trẻ, tình trạng này chiếm tỉ lệ 1% – 2% trẻ sơ sinh bú mẹ. Các chất này có thể ngăn cản sự bài tiết bilirubin qua ruột. Tình trạng này xảy ra sau 3-5 ngày đầu và cải thiện dần trong 3-12 tuần.
- Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh do bất tương đồng nhóm máu (Rh hay ABO)
Nếu người mẹ và trẻ có nhóm máu khác nhau, cơ thể của mẹ có thể sản xuất ra kháng thể phá hủy hồng cầu của trẻ. Điều này gây ra sự tích tụ đột ngột bilirubin trong máu trẻ. Loại vàng da này có thể xuất hiện ngay từ ngày đầu tiên sau sinh. Bất tương đồng yếu tố Rh gây ra dạng vàng da trầm trọng nhất, nhưng có thể được phòng ngừa bằng cách tiêm cho người mẹ globulin miễn dịch Rh.
Triệu chứng bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh
Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh thường xảy ra vào khoảng 2-3 ngày tuổi. Vàng da thường xuất hiện đầu tiên ở mặt, sau đó đến ngực và bụng, và cuối cùng là hai chân. Lòng trắng của mắt cũng có thể vàng.
Hiện tại, đa số trẻ sơ sinh được cho xuất viện sớm vào 1 hay 2 ngày sau sinh, vì vậy điều quan trọng là bác sĩ kiểm tra xem trẻ có vàng da vào 1-2 ngày sau đó hay không.
Cha mẹ cũng nên để ý xem con của mình có tình trạng vàng da hay không. Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể khó nhận thấy, nhất là ở trẻ có làn da sẫm màu. Nếu bạn không chắc chắn, hãy ấn nhẹ trên da vùng mũi hoặc trán của trẻ rồi nhấc ngón tay lên, nếu thấy da có màu vàng thì kết luận trẻ bị vàng da.
Khi nào cần đến khám bác sĩ?
Đưa trẻ đến khám bác sĩ nếu bạn nghi ngờ con mình bị vàng da. Các bác sĩ có thể lấy một mẫu máu nhỏ để đo nồng độ bilirubin của trẻ. Một số nơi sử dụng máy đo quang học (light meter) để ước lượng nồng độ bilirubin trong máu trước, nếu máy này cho kết quả mức bilirubin cao thì sau đó bác sĩ sẽ cho lấy mẫu máu.
Cần đưa trẻ đến khám bác sĩ ngay trong trường hợp:
- Trẻ bị vàng da trong 24 giờ đầu sau sinh
- Vàng da lan rộng hoặc trở nên sậm màu hơn hoặc trầm trọng hơn.
- Trẻ sốt trên 37,8°C (kết quả đo nhiệt độ ở hậu môn)
- Trẻ bắt đầu có biểu hiện không được khỏe
- Trẻ bú kém
- Bạn cảm thấy bé buồn ngủ nhiều hơn so với bình thường.
Tuy vậy, bất kỳ một em bé nào có biểu hiện vàng da hoặc vàng mắt đều nên được bác sĩ khám.
Cách chữa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh
Vậy bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?
Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh thường không cần điều trị. Vàng da nhẹ hoặc trung bình sẽ mất đi sau 1-2 tuần khi cơ thể của trẻ có khả năng loại bỏ các bilirubin dư thừa.
Bác sĩ có thể khuyến khích cho trẻ bú sữa mẹ thường xuyên hơn hoặc bổ sung chất theo công thức để giúp trẻ loại bỏ bilirubin qua phân. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người mẹ ngưng cho con bú tạm thời. Khi đó, mẹ cần được hút sữa thường xuyên để duy trì việc tạo sữa và cho con bú trở lại khi bé hết vàng da.
Đối vàng da nặng, có thể sử dụng phương pháp chiếu đèn để giúp loại bỏ bilirubin ra khỏi cơ thể.
Nếu trẻ bị vàng da nặng không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác, có thể tiến hành truyền máu .