Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, chủ yếu ảnh hưởng đến các tuyến mang tai (một trong ba cặp của tuyến nước bọt và nằm ở phía trước dưới của tai). Bệnh thường gặp ở lứa tuổi 5 đến 9 tuổi. Bé nam thường mắc bệnh nhiều hơn bé gái. Bệnh chủ yếu lây qua đường hô hấp, nước bọt bị nhiễm trùng bắn ra ngoài khi nói chuyện, hắt hơi.
Trước đây bệnh quai bị ở trẻ khá phổ biến ở Hoa Kỳ. Nhưng sau khi vacxin quai bị được đưa vào chủng ngừa thường quy, số trường hợp bệnh quai bị đã giảm đi đáng kể. Tại Việt Nam, hiện nay vacxin ngừa bệnh quai bị ở trẻ chưa được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia, do đó tỷ lệ mắc bệnh quai bị trong cộng đồng còn cao. Các biến chứng của bệnh quai bị hiếm gặp nhưng khi xảy ra thường nghiêm trọng, ví dụ như là điếc vĩnh viễn.
Không có điều trị đặc hiệu cho bệnh quai bị. Dịch quai bị vẫn xảy ra ở Hoa Kỳ, và quai bị vẫn còn phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới. Do đó chủng ngừa quai bị vẫn là một vấn đề quan trọng.
Sưng má – Dấu hiệu điển hình của bệnh quai bị ở trẻ em
Một số trường hợp nhiễm virus quai bị có thể không có triệu chứng hoặc có triệu chứng rất nhẹ. Thường khoảng 2-3 tuần sau khi tiếp xúc với virus thì các triệu chứng của bệnh quai bị ở trẻ em mới bắt đầu xuất hiện, có thể gồm:
Sưng đau tuyến nước bọt ở một hoặc cả hai bên của khuôn mặt (viêm tuyến mang tai) là dấu hiệu đầu tiên của bệnh quai bị ở trẻ em. Thật ra, “quai bị” là một thuật ngữ cũ dùng để diễn đạt cục u hay bướu bên trong má.
- Sốt
- Đau đầu
- Yếu và mệt mỏi
- Chán ăn
- Đau khi nhai hoặc nuốt
Bệnh quai bị ở trẻ em cần được điều trị ngay để tránh lây lan. Hãy điện thoại hẹn trước để bạn không phải đợi lâu ở phòng chờ khám, nhằm hạn chế lây nhiễm cho người khác. Nhờ chích ngừa nên hiện nay bệnh quai bị không còn phổ biến, do đó các dấu hiệu và triệu chứng của bạn hoặc con bạn có thể do 1 tình trạng khác gây ra. Sốt và sưng tuyến nước bọt có thể là dấu hiệu của viêm amidan hoặc tắc ống tuyến nước bọt.
Bệnh quai bị ở trẻ em - Nguyên nhân do đâu?
Nguyên nhân của bệnh quai bị ở trẻ em là do virus quai bị, lây dễ dàng từ người sang người qua nước bọt bị nhiễm. Nếu bạn không có miễn dịch, bạn có thể bị bệnh quai bị do hít phải những giọt nước bọt của người bệnh khi họ hắt hơi hoặc ho. Bạn cũng có thể bị bệnh quai bị khi dùng chung đồ dùng hoặc ly với người bị bệnh quai bị.
Bệnh quai bị ở trẻ em nguy hiểm như thế nào?
Các biến chứng của bệnh quai bị ở trẻ em thường nghiêm trọng, nhưng hiếm khi xảy ra. Dưới đây là một số biến chứng có thể gặp:
- Tinh hoàn. Viêm tinh hoàn làm cho một hoặc cả hai tinh hoàn bị sưng tấy ở nam giới đến tuổi dậy thì. Viêm tinh hoàn gây đau tại chỗ nhưng hiếm khi dẫn đến vô sinh (mất khả năng làm cha).
- Tuyến tụy. Đau ở vùng bụng trên, buồn nôn và nôn có thể là biểu hiện của biến chứng viêm tụy cấp.
- Não. Nhiễm virus quai bị có thể dẫn đến viêm não, đôi khi đe dọa tính mạng hoặc để lại di chứng thần kinh nặng nề.
- Màng và chất dịch bao quanh não và tủy sống. Tình trạng này được gọi là viêm màng não, có thể xảy ra nếu virus quai bị đi theo đường máu vào hệ thần kinh trung ương.
- Điếc. Biến chứng này ít khi xảy ra đối với các trường hợp mắc bệnh quai bị ở trẻ em nhưng khi xảy ra thường gây điếc vĩnh viễn, ở một hoặc cả hai tai.
Không có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh quai bị ở trẻ em
Bệnh quai bị ở trẻ em do siêu vi gây ra, do đó kháng sinh không có hiệu quả. Giống như hầu hết các bệnh do virus khác, không có thuốc làm ngăn chặn tiến triển của bệnh. May mắn thay, hầu hết trẻ em và người lớn phục hồi không biến chứng trong vòng hai tuần.
Nhìn chung, một tuần sau khi được chẩn đoán mắc bệnh quai bị, trẻ em có thể được xem như hết truyền nhiễm và có thể trở lại trường học. Bạn có thể áp dụng một số biện pháp dưới đây để giúp bé cảm thấy thoải mái hơn:
- Cách ly bạn hoặc con bạn để tránh lây bệnh cho người khác. Người bị quai bị lây lan nhiều nhất trong vòng năm ngày đầu sau khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên.
- Dùng thuốc giảm đau, chẳng hạn như acetaminophen hoặc thuốc kháng viêm không steroid như ibuprofen. Mặc dù aspirin được chấp thuận cho sử dụng ở trẻ em trên 2 tuổi, nhưng đừng bao giờ dùng aspirin cho trẻ em và thanh thiếu niên có triệu chứng giống cúm. Nguyên nhân là do aspirin có liên quan đến hội chứng Reye, một bệnh hiếm gặp nhưng có khả năng đe dọa tính mạng, nhất là ở trẻ em.
- Chườm gạc lạnh để giảm đau cho các tuyến bị sưng.
- Mặc quần nâng bìu và chườm lạnh để giảm đau cho tinh hoàn.
- Tránh những thức ăn cần phải nhai nhiều. Ăn thức ăn mềm lỏng như cháo, súp…
- Tránh các thức ăn chua, chẳng hạn như trái cây hoặc nước trái cây có vị chua, vì sẽ kích thích sản xuất nước bọt.
- Uống nhiều nước.
Phòng ngừa bệnh quai bị ở trẻ em như thế nào?
Trẻ được xem là miễn dịch với bệnh quai bị nếu trước đây trẻ đã bị quai bị hoặc đã chủng ngừa quai bị. Khi trẻ mắc bệnh, phụ huynh nên cho bé nghỉ ngơi, vệ sinh răng miệng sạch sẽ, cho bé ăn những thức ăn mềm và dễ tiêu hóa. Hiện nay chúng ta có thể phòng ngừa bệnh cho trẻ bằng cách tiêm ngừa quai bị để tạo miễn dịch chủ động cho bé lúc bé được 12 tháng tuổi.
Thuốc chủng ngừa bệnh quai bị thường được sản xuất dưới dạng kết hợp sởi-quai bị-rubella (MMR). Khuyến cáo tiêm hai liều vắc-xin MMR cho trẻ trước tuổi đi học:
- Liều đầu tiên ở độ tuổi từ 12 đến 15 tháng
- Liều thứ hai ở độ tuổi từ 4 đến 6 tuổi, hoặc từ 11 đến 12 tuổi nếu trước đó chưa chích liều nào.
Khi có dịch quai bị bùng phát, sinh viên và nhân viên y tế được vận động chích đủ 2 liều vắc xin MMR vì 1 liều duy nhất không đủ để bảo vệ trong thời gian xảy ra dịch.
Đối tượng không cần chủng ngừa vắc-xin MMR
Bạn không cần tiêm vắc xin nếu:
- Đã chích hai liều vắc-xin MMR sau 12 tháng tuổi hoặc một liều vắc-xin MMR cộng với một liều vắc xin sởi
- Đã chích một liều MMR và bạn không có nguy cơ cao tiếp xúc với bệnh sởi hoặc quai bị
- Đã xét nghiệm máu chứng minh bạn có miễn dịch với bệnh sởi, quai bị và rubella
- Là đàn ông trên 55 tuổi
- Là phụ nữ trên 55 tuổi và không dự tính có thêm con nữa, đã chích ngừa rubella hoặc có xét nghiệm rubella dương tính.
Ngoài ra, vắc-xin không được khuyến cáo cho:
- Phụ nữ có thai hoặc phụ nữ dự định có thai trong vòng bốn tuần tới
- Người có tiền sử phản ứng dị ứng đe dọa tính mạng với gelatin hoặc kháng sinh neomycin
- Người suy giảm miễn dịch nặng, hoặc người đang uống steroid, trừ khi những lợi ích của vắc-xin vượt quá rủi ro